TORUL    RES?MLER    Z?GANA    ARTABEL G?LLER?    KARACA MA?ARASI

   Osmanl?lar??n b?lgenin fethini tamamlamak amac?yla eski d?nemde hizmet etmi? H?ristiyan sipahilerden nas?l yararland???n? a??klamak istersek Trabzon sanca??na ait Tapu Tahrir Defterleri?nde bu t?r uygulamalara ait kay?tlar?n da bulundu?unu g?r?r?z. Kayna??m?z olan1486 tarihli BOAMM 828 fetihten 25 y?l sonras?na ait oldu?u i?in fethi takip eden bir-iki nesillik d?nem i?in baz? ipu?lar? i?ermekle beraber burada yer alan kay?tlar?n tamam?n?n de?erlendirilmesi daha uzun s?reli ve geni? kapsaml? bir ?al??ma ile m?mk?nd?r. Bu ?al??mam?zda sadece Torul b?lgesinin kay?tlar?n? inceleyerek t?m Trabzon Sanca???ndaki uygulamaya a??kl?k getirmeye ?al??aca??z

    Trabzon Sanca???na ait defterler ?zerinde ?al??anlar?n fark edece?i gibi Torul, Trabzon?un di?er b?lgelerine g?re ?zel bir durum arz etmektedir. Torul?u Trabzon?a ba?l? di?er b?lgelerden farkl? k?lan en ?nemli neden hi? ??phesiz fethi ile ilgilidir

    ?bn Kemal, Solak-z?de ve Hoca Sadettin Efendi?nin Osmanl? kroniklerinde Torul?un1479 y?l?nda fethedildi?i belirtilmektedir. Bu tarih, Trabzon?un fethinden 18 y?l sonras?, elimizdeki en eski tapu Tahrir Defteri olan BOAMM 828 ?in ise 7 y?l ?ncesidir. Bu durum 1486 tarihli BOAMM 828?deki kay?tlar?n konumuz bak?m?ndan ?nemini art?rd??? gibi bu kay?tlardan ve di?er kaynaklarda yer alan bilgilerden hareketle Osmanl? kroniklerinde yer alan bilgileri de yeniden de?erlendirmemize imkan tan?maktad?r

    Solak-z?de ve Tac??t-Tevarih?te ismi belirtilmeyen Torul Hakimi?nin Uzun Hasan?la ayakda? oldu?u belirtilerek Fatih?in g?nderdi?i H?km-i h?mayunla Rum Valisi olan b?y?k o?lu II. Bayezit?in harekete ge?ti?i, vezirleri Rakkas Sinan  Bey  serdarl???ndaki kuvvetleri Torul ?zerine g?nderdi?i anlat?l?r. Torul Beyi gelen kuvvetlerle ba? edemeyece?ini anlay?p, Erzincan taraflar?na ka?arak  b?lgeyi terk etmi? ve b?ylece Torul fethedilmi?ti. ?bn Kemal  ise biraz daha farkl? anlat?r

    ?ran?dan gelen kervanlar?n Torul b?lgesinde soyulmas? ?zerine Rum Valisi  Bayezit??n, babas?na b?lgedeki durumu bildirerek  icazet ald?ktan sonra, H?z?r Pa?a o?lu Mehmet Pa?a serdarl???ndaki kuvvetlerle Torul ?zerine gitti?ini,  kaleyi ku?att???n? ve civarda bulunan iki kale ile birlikte fethetti?ini yazar. ?bn Kemal?in bu kayd?na ra?men Torul?un Rakkas Sinan Bey taraf?ndan fethedildi?i hususu daha yayg?n bir kabul g?r?r

    Konu Osmanl? kroniklerinde bu ?ekilde ge?mesine ra?men Torul?un fethi tam a??kl??a kavu?mu? de?ildir. Zira Tapu Tahrir Defterlerindeki baz? kay?tlar bize Torul i?in verilen fetih tarihini sorgulamam?z? gerektirirBOAMM 828?de Torul Nahiyesi ba?l??? alt?ndaki kay?tlar? genel olarak de?erlendirdi?imiz zaman Torul zaimi Yusuf ve Torul Seraskeri Sofyal? ?smail?in d???ndaki 20 timar? H?ristiyan sipahilerin tasarruf etmekte olduklar?n? g?r?r?z.4 timar 2??er sipahi taraf?ndan ortak ,di?erleri birer sipahi taraf?ndan olmak ?zere toplam 24 sipahi taraf?ndan tasarruf edilen Torul timarlar?ndan 14 timar? tasarruf eden16H?ristiyan sipahinin?kadimden Torul kafirlerinden bunlardan 10 tanesinin geri gelip, af dileyerek Osmanl??ya s???nd?klar? (?stim aletle geldikleri ) kaydedilmektedir.?o?u az gelirleri olan k???k timarlardan 4 timar da H?ristiyan sipahilere ?evreden k?yl? toplay?p timara kaydetme g?revi i?in ??enlendirme?e m?ltezim? olarak verilmi?tir. B?t?n bunlar bize BOAMM 828tahririnin yap?lmas?ndan ?nce b?lgede geni? boyutlu bir karga?al?ktan sonra ortal???n yat??t?r?ld???n? ve d?zenin yeniden kurulmaya b?lgenin canland?r?lmaya ?al???ld???n? d???nd?rmektedir

   Torul?un fethinden 7 y?l sonras?na ait olan BOAMM 828?de toplam 207 kadar timardan21?inin Torul?un eski beyleri( kadimden Torul kafirleri)?ne ait olmas? Osmanl?lar?n bir huzursuzluk ya?anm?? olan b?lgeyi t?pk? Arnavutluk? ta ya?anan daha b?y?k boyutlardaki isyanlar? bast?rmak i?in uygulanan metotlarla kontrol alt?na almaya ?al??t???n? g?sterir. Olaylar? defterlerdeki kay?tlardan izlemeye ?al??t???m?z zaman Ak?aabat Nahiyesi timarlar? aras?nda yer alan ve S?d?ksa k?y? ile Makruyalu da gelirleri bulunan Merne?ye ait timar kayd? bizim i?in ayd?nlat?c? olmaktad?r.?Timar-i Merne nam zimmi ki Torul Kal?as?n? ol virmi?? ?eklindeki kay?t Torul kalesinin, Osmanl? kuvvetlerine bizzat komutan? taraf?ndan teslim edildi?ini ve buna kar??l?k devletin hizmetine giren bu ?ahsa olduk?a iyi gelirli bir timar verildi?ini g?stermektedir