TORUL    RESİMLER    ZİGANA    ARTABEL GÖLLERİ    KARACA MAĞARASI

   Osmanlılar’ın bölgenin fethini tamamlamak amacıyla eski dönemde hizmet etmiş Hıristiyan sipahilerden nasıl yararlandığını açıklamak istersek Trabzon sancağına ait Tapu Tahrir Defterleri’nde bu tür uygulamalara ait kayıtların da bulunduğunu görürüz. Kaynağımız olan1486 tarihli BOAMM 828 fetihten 25 yıl sonrasına ait olduğu için fethi takip eden bir-iki nesillik dönem için bazı ipuçları içermekle beraber burada yer alan kayıtların tamamının değerlendirilmesi daha uzun süreli ve geniş kapsamlı bir çalışma ile mümkündür. Bu çalışmamızda sadece Torul bölgesinin kayıtlarını inceleyerek tüm Trabzon Sancağı’ndaki uygulamaya açıklık getirmeye çalışacağız

    Trabzon Sancağı’na ait defterler üzerinde çalışanların fark edeceği gibi Torul, Trabzon’un diğer bölgelerine göre özel bir durum arz etmektedir. Torul’u Trabzon’a bağlı diğer bölgelerden farklı kılan en önemli neden hiç şüphesiz fethi ile ilgilidir

    İbn Kemal, Solak-zâde ve Hoca Sadettin Efendi’nin Osmanlı kroniklerinde Torul’un1479 yılında fethedildiği belirtilmektedir. Bu tarih, Trabzon’un fethinden 18 yıl sonrası, elimizdeki en eski tapu Tahrir Defteri olan BOAMM 828 ‘in ise 7 yıl öncesidir. Bu durum 1486 tarihli BOAMM 828’deki kayıtların konumuz bakımından önemini artırdığı gibi bu kayıtlardan ve diğer kaynaklarda yer alan bilgilerden hareketle Osmanlı kroniklerinde yer alan bilgileri de yeniden değerlendirmemize imkan tanımaktadır

    Solak-zâde ve Tacü’t-Tevarih’te ismi belirtilmeyen Torul Hakimi’nin Uzun Hasan’la ayakdaş olduğu belirtilerek Fatih’in gönderdiği Hükm-i hümayunla Rum Valisi olan büyük oğlu II. Bayezit’in harekete geçtiği, vezirleri Rakkas Sinan  Bey  serdarlığındaki kuvvetleri Torul üzerine gönderdiği anlatılır. Torul Beyi gelen kuvvetlerle baş edemeyeceğini anlayıp, Erzincan taraflarına kaçarak  bölgeyi terk etmiş ve böylece Torul fethedilmişti. İbn Kemal  ise biraz daha farklı anlatır

    İran’dan gelen kervanların Torul bölgesinde soyulması üzerine Rum Valisi  Bayezit’ın, babasına bölgedeki durumu bildirerek  icazet aldıktan sonra, Hızır Paşa oğlu Mehmet Paşa serdarlığındaki kuvvetlerle Torul üzerine gittiğini,  kaleyi kuşattığını ve civarda bulunan iki kale ile birlikte fethettiğini yazar. İbn Kemal’in bu kaydına rağmen Torul’un Rakkas Sinan Bey tarafından fethedildiği hususu daha yaygın bir kabul görür

    Konu Osmanlı kroniklerinde bu şekilde geçmesine rağmen Torul’un fethi tam açıklığa kavuşmuş değildir. Zira Tapu Tahrir Defterlerindeki bazı kayıtlar bize Torul için verilen fetih tarihini sorgulamamızı gerektirirBOAMM 828’de Torul Nahiyesi başlığı altındaki kayıtları genel olarak değerlendirdiğimiz zaman Torul zaimi Yusuf ve Torul Seraskeri Sofyalı İsmail’in dışındaki 20 timarı Hıristiyan sipahilerin tasarruf etmekte olduklarını görürüz.4 timar 2’şer sipahi tarafından ortak ,diğerleri birer sipahi tarafından olmak üzere toplam 24 sipahi tarafından tasarruf edilen Torul timarlarından 14 timarı tasarruf eden16Hıristiyan sipahinin‘kadimden Torul kafirlerinden bunlardan 10 tanesinin geri gelip, af dileyerek Osmanlı’ya sığındıkları (İstim aletle geldikleri ) kaydedilmektedir.Çoğu az gelirleri olan küçük timarlardan 4 timar da Hıristiyan sipahilere çevreden köylü toplayıp timara kaydetme görevi için ‘şenlendirmeğe mültezim’ olarak verilmiştir. Bütün bunlar bize BOAMM 828tahririnin yapılmasından önce bölgede geniş boyutlu bir kargaşalıktan sonra ortalığın yatıştırıldığını ve düzenin yeniden kurulmaya bölgenin canlandırılmaya çalışıldığını düşündürmektedir

   Torul’un fethinden 7 yıl sonrasına ait olan BOAMM 828’de toplam 207 kadar timardan21’inin Torul’un eski beyleri( kadimden Torul kafirleri)’ne ait olması Osmanlıların bir huzursuzluk yaşanmış olan bölgeyi tıpkı Arnavutluk’ ta yaşanan daha büyük boyutlardaki isyanları bastırmak için uygulanan metotlarla kontrol altına almaya çalıştığını gösterir. Olayları defterlerdeki kayıtlardan izlemeye çalıştığımız zaman Akçaabat Nahiyesi timarları arasında yer alan ve Sıdıksa köyü ile Makruyalu da gelirleri bulunan Merne’ye ait timar kaydı bizim için aydınlatıcı olmaktadır.”Timar-i Merne nam zimmi ki Torul Kal’asını ol virmiş” şeklindeki kayıt Torul kalesinin, Osmanlı kuvvetlerine bizzat komutanı tarafından teslim edildiğini ve buna karşılık devletin hizmetine giren bu şahsa oldukça iyi gelirli bir timar verildiğini göstermektedir